Szlachta wylegitymowana w KP

SZLACHTA WYLEGITYMOWANA W KRÓLESTWIE POLSKIM W LATACH 1836-1861

w opracowaniu Elżbiety Sęczys
przygotował do druku Sławomir Górzyński

WYDAWNICTWO DiG Warszawa 2000
Poniżej zamieszczony jest wstęp i indeks nazwisk wydawnictwa:
Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych
i Polskiego Towarzystwa Heraldycznego

Wydanie oryginalne z 1851 r. Spis szlachty KP

WSTĘP

Publikacja niniejsza jest zarówno międzyzespołową pomocą archiwalną do akt dotyczących wywodów genealogicznych szlachty Królestwa Polskiego z lat l. 1836- 1861 przechowywanych w zasobie Oddziału II Archiwum Głównego Akt Dawnych, jak i opracowaniem naukowym uwzględniającym występujące między nimi powiązania merytoryczne. Grupuje bowiem i systematyzuje informacje dotyczące poszczególnych osób i rodzin rozproszonych w spuściźnie aktowej II Rady Stanu, Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu, Deputacji Szlacheckiej i Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej, Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i zachowanej szczątkowo Heroldii Królestwa Polskiego, a więc urzędów, które prowadziły w latach 1836-1861 weryfikację szlachty w Królestwie Polskim '. W założeniu swym ma nie tylko ułatwić badaczowi dotarcie do interesujących go materiałów genealogicznych, ale też stanowić pewne uzupełnienie do herbarzy A. Bonieckiego, doprowadzonego do litery M i S. Uruskiego, kończącego się na literze R, rozszerzając ujęte w nich hasła, a w niektórych przypadkach korygując podane w nich błędne informacje .

Obowiązek legitymacyjny nakładało na szlachtę w Królestwie Polskim wydane ukazem cesarskim z 25 VI (07 VII) 1836 „prawo o szlachectwie", oparte na analogicznej ustawie obowiązującej od maja 1832 r. w Cesarstwie Rosyjskim .W założeniu prawodawcy miało ono nie tylko przywrócić szlachcie rodowej należne jej prawa, ale tez umożliwić osobom zasłużonym w administracji lub wojsku uzyskanie tytułu szlachcica dziedzicznego lub osobistego. Prawo ubiegania się o szlachectwo dziedziczne przysługiwało wojskowym w służbie czynnej w stopniu oficerskim i urzędnikom sprawującym urząd cywilny IV klasy. Szlachectwo osobiste natomiast mogli nabywać wojskowi, którzy otrzymali stopień oficerski w chwili zwolnienia ze służby, a także urzędnicy państwowi X klasy. Niezależnie od posiadanej klasy czy rangi można było uzyskać każdy rodzaj szlachectwa „w drodze laski najwyższej".
Prawo o szlachectwie zabezpieczało również tytuły posiadane pod warunkiem ich udowodnienia według kryteriów zakreślonych art. l 7 rzeczonego Prawa.
Podstawowym dowodem stanu był dyplom panującego lub Konstytucje Sejmowe nadające szlachectwo lub herb, przedstawione w oryginale lub kopii wyjętej z akt Metryki Koronnej i Litewskiej, kopii lub odpisu sporządzonego z Yoluminum legum, Dziennika Praw Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Za dowód szlachectwa uważano tytuł księcia, hrabiego lub barona, o ile prawa do jego używania rozpatrzone były uprzednio przez b. Senat Królestwa Polskiego, a osoba legitymująca się lub jej przodek zostali wymienieni na Najwyżej Zatwierdzonej Liście z 1824 r.
Dopuszczano także jako dowody stanu dokumenty stwierdzające, ze legitymujący się lub osoba, od której wywodził swoje pochodzenie, była przed r. l795 dygnitarzem koronnym, członkiem Senatu lub Izby Poselskiej, sprawowała poselstwo przy zagranicznych dworach, była odznaczona orderem Orła Białego lub Św. Stanisława bądź przed r. l775 posiadała „zupełnym prawem własności" jedną całą wieś. W tym ostatnim przypadku dowodem był wyjęty z ksiąg grodzkich i ziemskich lub Metryki Koronnej akt kupna wsi bądź jej sprzedaży, cesji, darowizny, intromisji, dekret zjazdowy, akt działów familijnych, a nawet późniejszy wyciąg z hipoteki pruskiej, o ile uwierzytelniał wcześniejsze posiadanie.
Prócz tego szlachectwo mogło być uznane w razie udowodnienia, ze osoba ubiegająca się o nie miała stopień oficera polskiego (od kapitana w górę) w r. 1815 lub później weszła w skład wojsk Królestwa Polskiego i nie uczestniczyła w powstaniu.Przedstawione powyżej kryteria legitymacyjne zliberalizowano postanowieniem cesarskim z 9 (21) XII 1839 r. Dopuszczało ono jako dowód stanu piastowanie urzędu ziemskiego (a nie tylko koronnego), a listę 51 uznanych urzędów ułożoną przez A. Walewskiego ogłosiła Heroldia w prasie . W myśl wspomnianego ukazu wystarczyło odtąd udowodnić posiadanie wsi przed r. l 795 (a nie l 775), a wszelkie wątpliwości w dokumentach, czy chodzi o całą czy jej część, miano tłumaczyć na korzyść legitymującego się.

Rozpatrywanie i opiniowanie przedstawianych dowodów szlachectwa powierzono na mocy art. 51 -55 prawa o szlachectwie Heroldii Królestwa Polskiego utworzonej przy Radzie Stanu oraz w II instancji samej Radzie Stanu pod nadzorem namiestnika .Jednocześnie dekretem cesarskim z 25 VI (7VII) 1836 r. zlikwidowano działający w Warszawie od 1832 r. Tymczasowy Komitet do Rozpoznawania Szlachectwa, a jego akta przekazano do Heroldii Królestwa Polskiego. Ta w myśl prawa o szlachectwie miała składać się z jednego Wydziału Stałego i kilku tymczasowych tworzonych według potrzeb. W skład każdego wydziału wchodził prezydujący i trzech członków mianowanych przez namiestnika. Podstawowe obowiązki Heroldii spoczywały na Wydziale Stałym, powołanym przez namiestnika na posiedzeniu Rady Stanu z l l (23) VII 1836 r. Prezesem Heroldii mianowany został członek Rady Stanu hr. Aleksander Colonna Walewski, a członkami nadzwyczajny radca stanu hr. Ignacy Komorowski, były pułkownik Michał Sobieski i referendarz stanu Chyliczkowski, któremu powierzono funkcję dyrektora kancelarii . Organizację Kancelarii Heroldii, zakres jej obowiązków i prerogatyw określała instrukcja opracowana na podstawie art. 54 prawa o szlachectwie i zatwierdzona przez Radę Stanu l IX 1836 r. Wydział Stały dzielił się na 3 sekcje, z których każda kierowana była przez jednego z ich członków, wyznaczonych przez prezesa Heroldii. Sekcja I rozpatrywała dowody szlachectwa dziedzicznego nabytego zarówno przed ogłoszeniem, jak i po ogłoszeniu prawa, wydawała świadectwa i przygotowywała dyplomy. Sekcja II opiniowała wnioski o przyznanie szlachectwa osobistego, układała „Herbarz" oraz prowadziła trzy rodzaje ksiąg szlacheckich: l. księgi szlachty dziedzicznej, która posiadała szlachectwo przed ogłoszeniem prawa; 2. księgi szlachty dziedzicznej, która nabyła szlachectwo po ogłoszeniu prawa; 3. księgi szlachty osobistej. Sekcja III czuwała przede wszystkim nad prawidłowym biegiem postępowania kancelaryjnego. Posiedzenia ogólne Heroldii odbywały się trzy razy w tygodniu. Rozpatrywano i opiniowano na nich dowody szlachectwa składane przez osoby starające się o zatwierdzenie tytułu. Sprawy oddalone z powodu braku podstaw miały znaczenie orzeczeń odmownych i ostatecznych. Wnioski rozpatrzone przez Heroldię pozytywnie były wraz z protokołami jej posiedzeń i aktami dowodowymi przedstawiane do zatwierdzenia II Radzie Stanu, do której zgodnie z art. 66-68 prawa o szlachectwie należało właściwe przyznanie szlachectwa.
W r. 1841 w związku ze zniesieniem II Rady Stanu jej kompetencje jako władzy nadrzędnej w stosunku do Heroldii przejęło Ogólne Zebranie Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu . Nie pociągało to za sobą zmian ani w organizacji wewnętrznej Heroldii, ani w jej stosunkach z władzą nadrzędną, na zlecenie której Wydział Stały Heroldii nadal dokonywał wpisów stron do właściwej księgi szlacheckiej oraz wystawiał dyplomy i świadectwa przesyłane następnie osobom zainteresowanym za pośrednictwem podległych mu deputacji szlacheckich. Te ostatnie utworzone zostały przy komisjach wojewódzkich (od r. 1837 rządach gubernialnych) na mocy art. 69-78 prawa o szlachectwie. W ich skład wchodził prezes Komisji Wojewódzkiej jako prezes Deputacji wraz ze wszystkimi jej członkami, prezes i prokurator Sądu Kryminalnego i Trybunału Cywilnego oraz osoby stanu szlacheckiego powołane przez namiestnika, po jednej z każdego obwodu. Deputacje szlacheckie miały własne kancelarie, których organizację, zakres kompetencji i odpowiedzialności określała instrukcja Heroldii z 5 (17) XI 1836 r. Wpływały do nich podania petentów ubiegających się o przyznanie szlachectwa dziedzicznego „z mocy prawa" i szlachectwa osobistego oraz prośby szlachty zweryfikowanej o wpisanie dzieci do gubernialnych ksiąg genealogicznych. Podania stron, z wyjątkiem adresowanych do rąk własnych prezesa, otwierał dyrektor kancelarii i przekazywał prezesowi do wyznaczenia referenta. Następnie podania te wciągał do Dziennika Głównego dziennikarz, do którego też należało sprawdzenie załączników z podaną do nich specyfikacją. Rozpatrzone przez referentów sprawy wnoszone były w kolejności wpływu na posiedzenie Deputacji. Priorytet w załatwianiu miały prośby osób odbywających służbę wojskową i rodzin pragnących umieścić synów w wojsku lub instytucjach wojskowych.Posiedzenia Deputacji odbywały się w miarę potrzeby, w terminie wyznaczonym przez prezesa i z liczbą członków nie mniejszą niż pięciu. Decyzje podejmowano większością głosów, a od orzeczeń odmownych stronom przysługiwało prawo odwołania się do Heroldii władnej je uchylić. Podania stron, które uzyskały akceptację Deputacji, przedstawiano do zatwierdzenia Heroldii Królestwa Polskiego, a następnie z jej upoważnienia dokonywano wpisów do właściwej księgi szlacheckiej. Deputacje zobowiązane były prowadzić cztery rodzaje ksiąg szlacheckich: l. księgi szlachty dziedzicznej przed ogłoszeniem prawa; 2. księgi szlachty dziedzicznej po ogłoszeniu prawa; księgi szlachty osobistej; 4. księgi genealogiczne. Te dostarczone zostały im przez Heroldię w 196 oparafowanych egzemplarzach, z których cztery przeznaczone były na skorowidze, pozostałe, po dwie na każdą literę alfabetu, do każdego typu ksiąg szlacheckich. Wpisów do ksiąg dokonywano na posiedzeniu Deputacji. Obowiązywał przy tym zakaz dokonywania w księgach jakichkolwiek zmian i poprawek, a w razie pomyłki uwzględniano jedynie skreślenia omówione następnie w rubryce „uwagi".

W rezultacie kompetencje deputacji szlacheckich sprowadzały się do prowadzenia gubernialnych ksiąg szlacheckich i pośredniczenia między szlachtą z własnego terenu działania a Heroldią, przed którą bezpośrednio odpowiedzialne były za swoją działalność i z tej składały jej półroczne raporty.
W 1844 r. w ramach nowego podziału administracyjnego zmniejszono do pięciu liczbę istniejących guberni, co automatycznie spowodowało likwidację deputacji szlacheckich zniesionych guberni. Deputacja Szlachecka Guberni Warszawskiej przejęła wówczas akta i księgi Deputacji Szlacheckiej suprymowanej guberni kaliskiej.
Ukaz carski z 3 l V (12 VI) 1849 r., wydany w toku dalszego rozwinięcia prawa o szlachectwie, ustanowił urząd gubernialnych marszałków szlachty, którzy mieli odtąd, jako reprezentanci całego stanu szlacheckiego, przewodniczyć deputacjom szlacheckim oraz prowadzić działające przy nich kancelarie, przemianowane na kancelarie marszałków szlachty . Ich organizację, zakres czynności i odpowiedzialności określała instrukcja Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, opracowana na polecenie namiestnika, a zatwierdzona przez Radę Administracyjną 23 XII l 849 (4 I l 850) . Nakładała ona na marszałków szlachty obowiązek zorganizowania kancelarii oraz dozór zwierzchni nad nią. Nadal pisma Heroldii wpływające do Kancelarii Marszałka Szlachty adresowane były na imię Deputacji Szlacheckiej, a wychodząca z nich korespondencja do Heroldii prowadzona była w jej imieniu. Gubernialni marszałkowie szlachty mianowani byli przez cara, na wniosek namiestnika, na okres 3 lat. Kompetencje ich, obok spraw związanych z prowadzoną legitymacją szlachecką, obejmowały obowiązki wynikające z reprezentowania szlachty zweryfikowanej swoich guberni wobec rządu. Te ostatnie sprowadzały się do dbania o poprawność stosunków tak między samą szlachtą, jak i w jej kontaktach z wsią, sprawowania kontroli nad wprowadzanym oczynszowaniem włościan, ingerowania na rzecz polubownego załatwiania sporów granicznych, propagowania zakładania magazynów zbożowych, inicjowania zbiórek na cele społeczne, wysuwania kandydatów na sędziów pokoju oraz prezydujących i członków rad szczegółowych opiekuńczych instytutów dobroczynnych z obowiązkiem wizytowania tych ostatnich. Na podstawie art. 18 ukazu carskiego z r. 1849 gubernialni marszałkowie szlachty otrzymali prawo wystawiania świadectw o stanie majątkowym, sposobie życia i sprawowania się szlachty.
Prawo o szlachectwie otwierało przed mieszkańcami Królestwa Polskiego możliwość wyjednania nobilitacji „w drodze łaski najwyższej", choć jego przepisy nie regulowały bliżej tej kwestii. Podania w tej sprawie petenci wnosili do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, namiestnika lub samego cesarza. Wśród suplikantów byli przedstawiciele burżuazji bankierskiej, handlowej i przemysłowej, drobni urzędnicy i zawodowa inteligencja oraz szlachta niewylegitymowana z braku dowodów i funduszów na ich wyszukanie i tzw. szlachta zagraniczna posiadająca dyplomy legitymacyjne z Galicji nie honorowane w Królestwie Polskim. Podania stron rozpatrywane pod kątem „szczególnych zasług dla prawego rządu" w większości odrzucane były już przy wstępnej selekcji i tylko nieliczne kierowano do carskiego podpisu.
Weryfikację szlachty, trwającą w Królestwie Polskim 25 lat, formalnie zamykał ukaz carski z 24 V (5 VI) 1 861 r., który zlikwidował również ustanowioną do jej przeprowadzenia Heroldię wraz z deputacjami szlacheckimi i urzędami gubernialnych marszałków szlachty. Zaległe czynności Heroldii i prowadzone przez nią księgi szlacheckie przejęła nowo utworzona III Rada Stanu, która zajmowała się sprawami szlacheckimi do końca swego istnienia, to jest do r. 1867. Miejsce deputacji szlacheckich zajęły rady gubernialne, a kancelarie gubernialnych marszałków szlachty przekazano właściwym rządom gubernialnym. Zakres czynności tych ostatnich w sprawach legitymacyjnych określało pismo sekretarza stanu przy Radzie Administracyjnej z 28 VII (9 VIII) l 861 r. Sprowadzało ono rolę rządów gubernialnych do doręczania zainteresowanym stronom nadsyłanych dla nich świadectw, wprowadzania w życie decyzji rad gubernialnych, sprawowania pieczy nad powierzonymi im gubernialnymi księgami szlacheckimi i udzielania na ich podstawie informacji władzom sądowym i wojskowym. Ukazem carskim z 19/31 XII 1866 r. zlikwidowano dotychczasowe rządy gubernialne, a ich kompetencje w sprawach legitymacji szlacheckich przejęły wydziały ogólne nowo utworzonych rządów gubernialnych. Te ostatnie przejęły akta i księgi deputacji szlacheckich i kancelarii gubernialnych marszałków szlachty, lecz ich rola w kwestii legitymacyjnej sprowadzała się do pośrednictwa między szlachtą z własnego terenu działania a Departamentem Heroldii Rządzącego Senatu w Petersburgu, któremu ukazem cesarskim z 1 l III 1870 r. podporządkowano ostatecznie sprawy szlachty Królestwa Polskiego . Tam też w latach 1893-1895 przekazano akta zlikwidowanej Heroldii Królestwa Polskiego, skąd wróciły do Polski po r. 1922, na mocy traktatu ryskiego, razem z wywiezionymi do Rosji w r. 1915 aktami Rady Stanu i Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu. Po rewindykacji liczący ok. 12 tyś. j. a. zespół akt Heroldii przechowywany był w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, gdzie spłonął doszczętnie w czasie II wojny światowej . Dziś o jego istnieniu świadczy kilka zachowanych akt i dokumentów pergaminowych i papierowych przekazanych Polsce w r. 1961 przez ZSRR . Opracowany do nich przez Wandę Maciejewską i Małgorzatę Osiecką inwentarz obejmuje 18 poszytów i 31 dokumentów stanowiących aneksy do nieistniejących już dziś akt. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim dyplomy szlacheckie z barwnymi rysunkami herbów, dyplomy uniwersyteckie, wypisy z ksiąg metrykalnych oraz pliki różnych papierów rodzinnych.
Dla zapewnienia im właściwych warunków przechowywania i konserwacji zostały umieszczone w zbiorze dokumentów znajdujących się w Oddziale I AGAD. Dotarcie do nich ułatwia badaczowi zarówno wspomniany wyżej inwentarz, w którym przy każdym dokumencie podana jest sygnatura nadana mu w zbiorze dokumentów, jak i opracowany przez Annę Wajs katalog dokumentów o charakterze genealogicznym, nobilitacji i indygenatów w zbiorach AGAD. Z zachowanych 18 poszytów Heroldii połowę stanowią odziedziczone przez nią i kontynuowane akta Deputacji Senatu, dotyczące rozpoznawania i przyznawania tytułów honorowych. Wśród akt wytworzonych w kancelarii samej Heroldii tylko trzy voluminy dotyczą właściwej weryfikacji. O wartości akt Heroldii dla badań historycznych świadczy dziś kilkanaście zachowanych poszytów i dwie publikacje z lat 1851 -1854: Spis szlachty Królestwa Polskiego z dodaniem informacji o dowodach szlachectwa i dwie części Herbarza rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego pod redakcją M. Pawliszczewa. W komplecie natomiast, sądząc po ciągłości dawnych sygnatur registraturalnych, zachowały się akta wywodowe II Rady Stanu, która na wniosek Heroldii i na podstawie przedstawionego przez nią materiału dowodowego zatwierdzała w latach 1836-1841 szlachectwo22. Obejmują one 20 j. a. przedstawiających dużą wartość źródłową. W zawartym tu materiale genealogicznym przy każdej wymienionej z imienia i nazwiska osobie podawano herb, czasami imię ojca oraz regest głównego dokumentu stanowiącego podstawę ubiegania się o szlachectwo, a także stopień pokrewieństwa osoby w nim wymienionej z legitymującym się. Jeśli na podstawie tego samego aktu prawnego dowodzili szlachectwa inni członkowie rodziny, to fakt ten również odnotowywano w aktach. Niestety tylko w pierwszym roku weryfikacji w aktach II Rady Stanu podawano regesty wszystkich przedkładanych dokumentów.
Wśród akt dowodowych przedstawiano dyplomy nobilitacyjne, patenty na przyznane ordery, nominacje na urzędy koronne i ziemskie, a także konstytucje sejmowe, świadczące, że dany przodek był posłem lub senatorem w dawnej Rzeczypospolitej. Najczęściej jednak odwoływano się do dowodów majątkowych dotyczących sprzedaży lub kupna wsi, a najpełniej sformułowany regest takiego aktu podawał rok zawarcia transakcji, nazwiska kontrahentów z podaniem posiadanych przez nich tytułów i piastowanych godności, nazwy dóbr i wsi będących jej przedmiotem, niekiedy z określeniem ich usytuowania (powiat, województwo) oraz wartości. Tak obszerne wpisy występują w aktach raczej sporadycznie, z reguły bowiem ograniczano się do podania, ze przodek osoby legitymującej się był właścicielem (nabył lub sprzedał) wymienionej z nazwy wsi lub dóbr w danym rok (jednak przed r. 1795). Najczęściej powoływano się na dokumenty osiemnastowieczne, zwłaszcza z drugiej połowy wieku, choć nie brak i wcześniejszych z początku XV w. Ten sam typ materiału genealogicznego zawierają protokoły posiedzeń Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu, który w latach 1842-1861 prowadził sprawy legitymacyjne przejęte po zniesionej II Radzie Stanu. Zachowały się w komplecie, zarówno te w języku polskim jak i ich rosyjska wersja językowa (dwie serie po 13 ksiąg) .W protokołach od l do 42 prowadzonych w latach 1842-do 3/15 II 1849 ograniczano się do podawania tylko nazwiska, imienia i herbu osoby, której szlachectwo zatwierdzono. Dopiero w następnych latach zaczęto podawać także osnowę głównego dokumentu stanowiącego podstawę weryfikacji i stopień pokrewieństwa legitymującego się z wymienionym w nim przodkiem. Wpisy te, ze względu na charakter zachowanych akt (protokoły), są tu podawane w formie bardzo lakonicznej. Brak też informacji co do samego źródła, na którym oparto wywód szlachectwa, jak i co do członków rodziny uprzednio wylegitymowanej na jego podstawie.
Najpełniej materiał genealogiczny reprezentowany jest w zespole akt Deputacji Szlacheckiej i Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej. Zespół ten, zachowany z niewielkimi brakami, liczy obecnie 5 76 j. a. Pewne straty, poniesione w wyniku perturbacji dziejowych, można dziś ustalić, porównując stan faktyczny zachowanych akt z protokołem zdawczo-odbiorczym sporządzonym 24 VI (6 VII) 1861 r. w związku z likwidacją urzędu i przejęciem jego akt przez sukcesora — Wydział Służby Ogólnej Warszawskiego Rządu Gubernialnego. Wpisy kontynuowane były do r. 1867 ". Wynika stąd, że w chwili obecnej brakuje lO akt osobowych, które przeszły wraz z urzędnikami do nowego miejsca ich zatrudnienia, 16 j. a., dotyczących wylegitymowanej szlachty (o sygnaturach dawnych:
z m. W-wy lit. B -1. II, H -1.1, K-1. IX, M — t. II i III, W— t. V i IX; z m. Kalisza 1.1 — II i VI oraz powiatów: łowickiego 1.1, warszawskiego t. V i IX, wieluńskiego t. III oraz przesiedlonych z guberni lubelskiej t. III) oraz 41 ksiąg szlacheckich. W latach 1979-1980 akta Deputacji Szlacheckiej i Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej zostały uporządkowane i zinwentaryzowane przez E. Sęczys . W sporządzonym wówczas do nich inwentarzu rozszerzono tytuły poszytów o nazwiska legitymujących się rodzin z uwzględnieniem poszczególnych ich członków, co bardzo ułatwiło poszukiwania prowadzone w tym bogato zachowanym materiale źródłowym. Akta te mają bowiem charakter zindywidualizowany i zawierają dane personalne zweryfikowanych osób. Składają się na nie prośby petentów o umieszczenie wraz z rodziną w gubernialnych księgach szlacheckich, poparte odpowiednim materiałem dowodowym, wyszczególnionym w obowiązkowo podawanej przy każdym podaniu specyfikacji. Ten ostatni obejmował załączane w odpisach: metrykę urodzenia suplikanta, akt jego ślubu, metryki urodzenia dzieci oraz poświadczone urzędowo świadectwa zamieszkania, niekaralności i przysięgi złożonej na wierność tronowi. Dołączano też sepultury współmałżonka lub rodziców, w pierwszym przypadku jeśli o zapisanie dzieci do ksiąg szlacheckich występowała wdowa po wylegitymowanym szlachcicu, w drugim — gdy o to zabiegał jego potomek.
Petenci, których podania pozytywnie rozpatrzone przez Deputację uzyskały akceptację Heroldii, na wniosek tej ostatniej wpisywani byli do odpowiedniej gubernialnej księgi szlacheckiej. Odnotowywano w niej pod kolejnym numerem porządkowym imię i nazwisko, datę i numer wystawionego świadectwa Heroldii, piastowany urząd, klasę lub stopień wojskowy, herb, datę i numer wpisania do księgi genealogicznej oraz inne dane personalne w zależności od rodzaju księgi. W księgach szlachty dziedzicznej przed ogłoszeniem prawa były to imiona rodziców i nazwisko panieńskie matki (o ile podane zostały w metryce urodzenia wpisywanego), natomiast w księgach szlachty dziedzicznej po ogłoszeniu prawa - stan służby i inne dokumenty stanowiące podstawę prawną uzyskanego szlachectwa. W prowadzonych wspólnie dla obu grup szlacheckich księgach genealogicznych podawano datę i numer zatwierdzenia Heroldii, imię i nazwisko osoby wylegitymowanej, datę jej urodzenia, posiadany urząd lub stopień, stan cywilny, imię i nazwisko współmałżonki, imiona dzieci, daty ich urodzenia i źródło utrzymania, stan majątkowy męża lub żony, numer i datę wpisu do księgi dziedzicznej oraz herb.
Akta Deputacji Szlacheckiej i Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej ze względu na swą masowość, jednorodność i obiektywizm zapisu stanowią bogatą bazę źródłową zarówno dla badań genealogicznych, jak i różnego rodzaju opracowań biograficznych. Pewnym uzupełnieniem dla nich jest materiał genealogiczny zawarty w aktach Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Zachowały się 32 voluminy akt dotyczących wyjednania szlachectwa „w drodze łaski najwyższej", wyszukania dokumentów legitymacyjnych osób pełniących służbę wojskową, przedłużenia terminu prekluzyjnego oraz zwolnienia „z powodu ubóstwa" z opłat za dyplom na szlachectwo. Wobec ogromnych strat, jakie archiwalia polskie poniosły w czasie II wojny światowej, omówione powyżej akta urzędowe stanowią bardzo cenny materiał zastępczy w stosunku do nieistniejących już dziś akt Heroldii Królestwa Polskiego. Rozproszony jednak w różnych zespołach archiwalnych, był niełatwy do odszukania. Istniejące inwentarze sprowadzały poszukiwania do żmudnego i czasochłonnego przeglądania akt. To z kolei bardzo niekorzystnie odbijało się na ich i tak nie najlepszym stanie zachowania. Wzrost zainteresowania materiałem genealogicznym, zarówno ze strony profesjonalnych badaczy, jak i osób poszukujących informacji dotyczących własnych rodzin, zrodził potrzebę opracowania do niego bardziej szczegółowych pomocy archiwalnych, które umożliwiłyby szybkie odszukanie interesujących danych . W Archiwum Głównym Akt Dawnych podjęto w latach osiemdziesiątych opracowywanie indeksów osobowych rozwiniętych do zachowanych akt genealogicznych. Sporządzono wówczas ok. 16 tyś. kart indeksowych do inwentarza i ksiąg szlacheckich Deputacji Szlacheckiej i Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej. Obok imienia, nazwiska i herbu podano na nich, wyjęte z akt, bliższe dane osobowe, a mianowicie imiona rodziców i nazwisko panieńskie matki, stan posiadania lub pełnioną funkcję oraz daty graniczne życia, o ile można je było ustalić choćby w przybliżeniu. Zindeksowano też materiał genealogiczny zawarty w aktach Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Podjęto przerwaną niegdyś pracę nad indeksem osobowym do akt genealogicznych w zespole II Rady Stanu. Nie ograniczono się tym razem do prostego indeksu podającego imię, nazwisko, herb i rok wylegitymowania, lecz rozszerzono go o wszystkie występujące w aktach dane identyfikacyjne. Uzupełniono o nie także kilkadziesiąt kart sporządzonych wcześniej przez G. Bartnika. W ten sam sposób sporządzony został, przez studentów odbywających praktykę w AGAD, indeks do zespołu akt Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu. Pracę wykonano pod kierunkiem E. Sęczys, która sprawdziła każdą sporządzoną kartę indeksową pod kątem jej zgodności z materiałem źródłowym. W prezentowanej publikacji połączono rozproszone w zespołach akt II Rady Stanu, Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu, Deputacji Szlacheckiej i Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej, Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Heroldii Królestwa Polskiego informacje dotyczące poszczególnych zweryfikowanych osób i rodzin. Konsekwentnie też nie wykroczono poza ten monotematyczny, zamknięty w ścisłym przedziale czasowym, obejmujący określony zasięg terytorialny i społeczny, a co najważniejsze nawzajem uzupełniający się zasób. Publikacja bowiem oparta wyłącznie na aktach przechowywanych w zasobie AGAD, nie uwzględnia akt gubernialnych deputacji szlacheckich i gubernialnych marszałków szlachty znajdujących się w archiwach wojewódzkich. Do chwili obecnej zachowało się: w WAP w Lublinie 163 j. a. Deputacji Szlacheckiej Guberni Lubelskiej i 21 l j. a. Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Lubelskiej ; w WAP w Kielcach 88 j. a. Deputacji Szlacheckiej Guberni Radomskiej i l 7 j. a. Kancelarii Marszałka Szlachty Guberni Radomskiej ; w WAP w Białymstoku 32 księgi szlacheckie (26 ksiąg szlachty osobistej lit. I-Z, 4 księgi szlachty dziedzicznej przed ogłoszeniem prawa lit. G, K, M, S oraz ] księga szlachty dziedzicznej po ogłoszeniu prawa lit. J i l księga genealogiczna lit. J) .
W publikacji wymieniono wszystkie osoby objęte w latach 1836-1861 weryfikacją w Królestwie Polskim, lecz zakres informacji dotyczących każdej z nich jest bardzo różny. Decyduje o tym zarówno miejsce zamieszkania, jak i rok uzyskania potwierdzenia szlachectwa. Najpełniejsze zapisy odnoszą się oczywiście do szlachty pochodzącej z guberni warszawskiej, ponieważ są oparte na prawie kompletnie zachowanych aktach deputacji szlacheckiej i kancelarii marszałka szlachty tej guberni. W odniesieniu do innych mieszkańców Królestwa Polskiego podane informacje sprowadzają się do przytoczenia osnowy głównego dokumentu stanowiącego podstawę legitymacji i stopnia pokrewieństwa z wymienionym w nim przodkiem, o ile szlachectwo zatwierdzone zostało w latach 1836-1841 przez II Radę Stanu bądź w latach 1849-1861 przez Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu. Występują jednak zapisy, w których z konieczności musiano ograniczyć się tylko do odnotowania nazwiska, imienia, herbu i roku zatwierdzenia szlachectwa. Odnoszą się do osób zweryfikowanych w latach 1842-1848, kiedy w protokołach OZWDRzS nie podawano żadnych bliższych danych identyfikacyjnych.
Publikacja niniejsza grupuje i systematyzuje informacje dotyczące poszczególnych osób i rodzin według następującego schematu:

l. nazwisko (rodziny wylegitymowanej - pismem półgrubym, ewentualny przydomek kursywa);
2. herb;
3. podstawa legitymacji (data, treść i rodzaj głównego dokumentu legitymacyjnego);
4. imię (imiona) osób na jego podstawie zweryfikowanych;
5. imiona rodziców i nazwisko rodowe matki;
6. stopień pokrewieństwa osoby (osób) legitymowanych L przodkiem wymienionym w regeście głównego dokumentu;
7. rok zatwierdzenia szlachectwa;
8. powtórzenie imienia (osoby, co do której dysponujemy bliższymi danymi identyfikacyjnymi);
9. miejsce i daty urodzenia i zgonu;
10. stanowisko, funkcja, stan posiadania;
11. miejsce i data zawarcia związku małżeńskiego;
12. współmałżonek (współmałżonka, z podaniem nazwiska rodowego, dat granicznych życia, imion rodziców i nazwiska panieńskiego matki);
13. imiona dzieci;
14. daty życia dzieci;
15. źródło utrzymania (dotyczy dzieci pełnoletnich) , nazwisko męża (przy córkach zamężnych);
16. wykaz źródeł (podany w kolejności:
1 /II Rada Stanu;
2/ Ogólne Zebranie Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu;
3/ Heroldia Królestwa Polskiego;
4/ Deputacja Szlachecka i Kancelaria Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej;
5/ Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych).
Oczywiście zawartość zapisu uwarunkowana jest zachowanym materiałem źródłowym, który, zdarza się, że zawiera pewne nieścisłości i rozbieżności, zwłaszcza w przytoczonych regestach dokumentu legitymacyjnego, na podstawie którego uzyskali zatwierdzenie szlachectwa członkowie tej samej rodziny. Regesty sporządzane na podstawie tego samego nieistniejące już dziś dokumentu podają czasami informacje znacznie między sobą różniące się. Najczęściej dotyczą one stopnia pokrewieństwa z osobą w nim wymienioną i występujących tu nazwisk oraz nazw dóbr i wsi. Wartość wspomnianych regestów zależy bowiem od umiejętności i sumienności redagujących je urzędników. W publikacji wszelkie zauważone w źródle niezgodności zasygnalizowano w nawiasie kwadratowym (formy oboczne nazwisk i nazw miejscowości) w samym tekście zapisu bądź w przypisach do niego, jeśli wymagało to szerszego wyjaśnienia (np. stopień pokrewieństwa). Nazwy miejscowości niezidentyfikowanych pozostawiono w brzmieniu źródła, przy pozostałych przyjęto nazwę z podaniem jej usytuowania (powiat, obwód lub województwo), ustaloną na podstawie akt oraz wydawnictw: Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. l -2, Warszawa 182 7; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1-15, Warszawa 1880-1902; S. Rospond, Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej, cz. l -2, Wrocław 1951. W publikacji, dla zapewnienia większej przejrzystości zapisu, dane o rodzicach osoby legitymującej się podano w nawiasie zwykłym, zarówno te, które wzięto z akt, jak i uzupełnione (wyłącznie imię ojca dla osób zweryfikowanych w latach 1836-1853) na podstawie omówionego wyżej Spisu szlachty Królestwa Polskiego...
Uwspółcześniono pisownię imion własnych, np. Domicella-Domicela, nazw herbów Srzeniawa-Szremawa, Bogorya-Bogoria, Ossorya-Ossoria, Piława-Pilawa oraz nazw miejscowości Oxa-Oksa, Xiąż Wielki-Książ Wielki, Woyny-Wojny. W tym ostatnim przypadku podano w nawiasie zwykłym ich dawną pisownię, aby ułatwić odszukanie we wspomnianej wyżej Tabeli miast..., na podstawie której określono ich przynależność do danego województwa.

Weryfikacja szlachty Królestwa, która w założeniu prawodawcy miała zakończyć siew ciągu dwóch lat, wskutek wielokrotnych prolongat trwała lat 25. W tym czasie tylko 747 osobom przyznane zostało szlachectwo nowe (nabyte i „nadane"), z czego połowie szlachectwo osobiste, a ponad l 7 tyś. szlachty dawnej uzyskało potwierdzenie stanu . Wśród tych ostatnich znalazły się przede wszystkim osoby, które posiadały wymagane prawem dokumenty lub dysponowały odpowiednim funduszem na ich wyszukanie i były zainteresowane profitami, jakie dawało udowodnione szlachectwo. Zapewniało ono im uprzywilejowany status służby wojskowej, co dla szlachty nowej wiązało się ze zwolnieniem od przymusowego zaciągu, a dla dawnej ze skróceniem służby z 15 do l O lat i dostępem do stopni oficerskich. Dawało także preferencje w dostępie do szkół szczebla średniego w Królestwie Polskim i wyższego w Cesarstwie oraz gwarantowało wolność od kar cielesnych i okuwania w kajdany w czasie śledztwa. Liczono także na ułatwienia w znalezieniu zatrudnienia i awans w urzędach. Rachuby na korzyści płynące z posiadania szlachectwa udowodnionego, jak i emocjonalny stosunek do klejnotu szlacheckiego decydowały o podejmowaniu żmudnych i kosztownych zabiegów w celu jego potwierdzenia. W staraniach tych nie tylko uzurpatorzy, ale i część autentycznej szlachty, z braku odpowiednich dokumentów, uciekali się do fałszerstw. Za sprawą dobrze opłaconych pośredników i archiwistów przedstawiano Heroldii dokumenty, w których w zależności od potrzeb zmieniano nazwisko, datę lub z cząstkowej robiono całą wieś. Część fałszerstw wykrywano już na wstępie, inne dopiero po latach, jak w przypadku Wawrzyńca Justyniana Wrzesińskiego, h. Różopiór, któremu przyznane w r. 1838 szlachectwo cofnięto w r. 1861 jako oparte na sfałszowanych dokumentach.
Nie cała szlachta Królestwa była zainteresowana potwierdzeniem szlachectwa. Starań takich nie podejmowała ziemiańska arystokracja, która nie czuła się zagrożona w swojej pozycji społecznej, jak i ta część szlachty dobrze osiadłej, która kierując się niechęcią do obcej biurokracji, opinię sąsiadów przedkładała nad decyzję Heroldii. Publikacja niniejsza oczywiście obejmuje tylko tę część dawnej szlachty, która udowodniła szlachectwo przed Heroldią Królestwa Polskiego, oraz szlachtę nową z wyłączeniem niedziedzicznej.
Wykaz szlachty wylegitymowanej dokument PDF z 2005 (oryginał z nieistniejącej strony mm.pl)




_____________________________________________________________________________________